Dagaaba Pɔge Kyɛrebo

Dagaaba pɔge kyɛrebo

Pɔgekyɛre e la tɛge taa kaŋa naŋ maŋ be a dɔɔ ne a pɔge dɔgreba kpakyaga. A tɛgetaa ŋa poɔ, ba maŋ taa la bogi kaŋa ne o tɔ bal aseŋ libie ne donne ala na ba naŋ maŋ de. Aŋaa puoriŋ, a pɔge serɛ yideme maŋ bɔ ba areba kaŋa naŋ yi a pɔge saayiri ka ona leɛ a Deteenɛ. A ana Deteenɛ ŋa na leɛ la a dɔɔ yideme ane a pɔge yideme tagemaraa bee yelmaalennɛ a yi a piilaa a te tɔ a baaraa aseŋ a pɔgekyɛre bee a kyɛroo puoriŋ. A pɔge kyɛroo saŋa a dɔɔ yideme maŋ ko la a Deteenɛ nõɔ (bonsaraa) ka o na de gaa bare ka o yɛlɛ ka o meŋ derɛ sonna ne o meŋa kyɛ maala a ba yɛlɛ ennɛ. Azuiŋ ka a ana nõɔ ŋa ba wa tere a Deteenɛ, ka a pɔge yiriŋ daŋ wa taa kuori a Deteenɛ koŋ baŋ toge a kuori ko a pɔge serɛ yideme bonso ka a Deteenɛŋ bɛle o meŋa kyɛ yi ka o toge kuori ko a serɛ yideme, ka yelzaaŋ e o a soriŋ aseŋ ka muriŋ guoɔ o, a baarɛɛ la lɛ. A pɔge serɛbɛ la pãã maŋ iri a pɔge gori te pɔge ne a Deteenɛ ka ba pãã gaane a pɔge Saa mine zie a bebiri na ba na maŋ eŋ ko taa. Kyɛ sɛre a pɔge naŋ na kyɛre a pɔge saa mine maŋ daŋ peɛre la a ba pɔgeyaa a kyaare ne yɛlɛ na ba naŋ woge ka a waa lɛ bee ka a ba waa lɛ bee o poɔ pɛlɛɛ laa ; ka a ba pɔgeyaa wa tere sori ka ba meŋ pãã ko a pɔge serebɛ sori. Dagaaba pɔge gori maŋ yi la ba koɔbo poɔ bee pɔgeyaare libie (goe) poɔ. Amine kaŋa naŋkpaa-karaa maŋ tõɔ ko la wɛdonne koɔre iri ne pɔge gori. Kyɛ Kpɛnyɔgenaao bee Zeŋyiri-bie naŋ e pɔge a kuli serɛ libie ba ire dakoɔre. O na eŋ gori ba maŋ de a la da ne bondirii ka koŋ wa le bee ka ba de pogi a yaare ka kuoriŋ wa be a yiriŋ. Gbɛɛ yaga saa la maŋ kyɛre o bidɔɔ pɔge dɛndɛŋ ko o. Kyɛ a bidɔɔ pɔgeba bayi soba a bidɔɔ meŋ tɔre la maŋ nyeɛrɛzeɛrɛ ne.

Pɔge Kyɛroo

maaleŋ

Pɔge kyɛroo saŋa, libizu bee libituo bee libikpɛɛ bee woɔ poɔ libie maŋ la a dɛndɛŋ. A ana libie yuori di libituo bonso ka banaŋ wa de a na yi, ba maŋ do la a kpenezu a te kaale azuiŋ ka ba naŋ gaa ne ka a pɔge yidemeŋ ba de a, kyɛ a ba la tuuro ba kulo yiri. Ka a dɔɔ saamineŋ wa ko a pɔge saamine a libiri ŋa, ka banaŋ ba la tere bonzaa kyɛ a dɔɔ so la a pɔge. Ana puori a pɔge saamine na wuli la a dɔ saamine ka ware, libipelaa bee ka Donne la ka ba na wane. Pɔge-yiraa kyɛroo libie maŋ do gaŋ la o, sare kyɛroo bonso ka banaŋ de a ka a ba ta ka a serekorebaŋ wa wa ka ba de ba libie ka anaŋ ba ta a na wane la zoori bee a maŋ wuli ka a fõõ dɔɔ na naŋ de a pɔge fo toɔnɔ la. Ka banaŋ na gaa kyɛrɛ pɔge, a yiri neŋkponni maŋ de la libie bee a donne yine a kpenne zu. Ba maŋ e la a lɛ ka ba sɔre laaƒeɛ ane emmaaroŋ kyɛ nyɛ ka a dɔɔ pɔge deraa la bee ka wola.

Doɔbo la pɔge kyɛre baaraa. A doɔbo ŋa maŋ e te seŋ ŋa bareka puoruu a pɔge serebɛ naŋ maŋ ko a pɔge saamine. Gbɛɛ yaga a pɔge maŋ dɔge baare la kyɛ ka ba dɔ o.

Pɔge kyɛroo tɔna

maaleŋ

-Biiri soobo

-Ka a pɔge e a dɔɔ yoŋ tenteŋ soobo

-A maŋ soŋ la ka abiiri taa arezie a teŋɛŋ

-Ka a wuli ka a dɔɔ na toɔ kaa la o pɔge ne ba biiri zu velaa.

-A kyɛroo maŋ e la a kultaa danseɛ diibu.