Dagaaba Tige

Dagaaba Tige

Tigri la yelkaŋa noba bee bale kaŋa naŋ maŋ nyɔge bee laŋ taa ka ba wuli ba popeoloŋ kyaare bee ko ba ŋmemɛ, tanne, kolle, kpenne, kukuri maaloo ane amine na kaŋa. Gbɛɛ yage Dagaaba tige maŋ dire la saŋa na ba bondi koɔre naŋ wa are bee kpɛ die.

Dagaaba Tige parɛɛ

Dagaaba tige kponzie zaa po-eŋ la bɔgre bɛrɛ ayi eŋɛ. Ana la ama;

• Kukuri bee koɔbo Tige

• Kpenne bee Saakonnoŋ Tige

Kukuri / Koɔbo Tige.  Dagaaba kukuri bee koɔbo tige mine la ama:

*KƆBENƐ

O e la tigri losaalɛɛ naŋ maŋ maale kazeɛ zuri sulluusaŋa ( Ɔɔtoorbare). Ba maŋ nyɛ la a kyi ka ba enne maa ka ba paa seɛrɛ benɛ. Koɔbo benɛ la, ba maŋ seɛrɛ.

KAKUBE

O e la tigri Nandɔmɛɛ naŋ maŋ maale zeɛ kyeɛbo saŋa ( Nyɔgevennebare).

BOŊŊO

O e la tigri Gyerebaalɛɛ naŋ maŋ maale ka ba pigi tewɔma (dɔre) ksa bere (Maakye bee Kyɛpire saŋa).

Kpenne/Saakonnoŋ Tige

ZOMBƐNTE

O e la tige Kalebee naŋ maŋ maale ko ba kpenne Doŋ kyuu paala beri awae daare. A yi a tige ama puoriŋ Dagaaba maŋ naŋ maale la a tige mine aseŋ Bɔgre nyɔgebo,Teŋgane maaloo ane amine na kaŋa.

Tige Maaloo Narebo

• Teŋgane ŋmene bon-irri

• Bondirii/ seemaa boɔbo

• Neboɔle aseŋ bɔnne noba

• Kyɔɔtaare na ba naŋ na tere saama

• Bondikare kyeɛroo.

A tige Bebiri

• Gbɛɛ yaga baguo la ka s yelmaale maŋ piili.

• Ba maŋ yɔ puori la taa.

• Ba maŋ laŋ la a tige zie.

• Ba maŋ yeli la a teŋɛ masloo yɛlɛ ane emmaaroŋ

• Tendaanema ane Namine maŋ yeli la ba yeli boɔre

• Deɛne,Daanyu ane dondirii maŋ bebe la.

Tige Maaloo Tɔna

A maŋ soŋ la ka noba puori ba ŋmemɛ ane kpeene ameseɛrɛ ne a yuoni kore naŋ tɔle.

Amaŋ la soŋ la ka nobs sɔre ba bomboɔre a ŋmemɛ ane a naŋ soŋ ka ŋmemɛ ane a kpeemɛ disuuri ko a noba bee voba.

A maŋ soŋ la ka noba leɛ teɛre ka ba ŋmemɛ ane kpeemɛ bebe la a kaara a zu.

A maŋ soŋ la la noba nyɛ bapaaba ane kyɛmpaaba. Ka ba mine nyɛ serbɛ ane pɔgebs.

A maŋ soŋ la baapaaba ka ba baŋ saakonnoŋbee saadayel yeltarreaseŋ doma,kyiire,ziyirii ane zizenne.

Tige Maaloo Faaloŋ

• A waane la tensaa

• A waane la sama

• Awaane la neŋko bee kuu

• A waane la naŋnyigluŋ

• A waane la bondisaa