A maŋgo e la tewɔnne na be a tropical teɛ a Mangifera indica. O yi la irigyin sɔgaŋ ne northwestern Myanmar, Bangladesh, ane northeastern India.[1][2] M. indica gbɛɛ yaga koɔbo maŋ be la South ane Southeast Asia yi yuomo mine naŋ da pare   naŋ da wanne maŋgo tere parɛɛ ayi koɔbo: a "Indian parɛɛ" ane a  "Southeast Asian parɛɛ".[1][2] a parɛɛ mine meŋ naŋ be a Mangifera meŋ maŋ wɔ la wɔmmo meŋ na e "maŋgore", a yaga zie yi waabo  zie naŋ e Malesian ecoregion.[3]

maŋgo
Aŋa yitaalombiledrupe, fruit, tropical fruit Maale eŋ
Coloryellow, green, Aŋkaa Maale eŋ
Natural product of taxonMangifera indica Maale eŋ
Sɛgebiri ba naŋ ba de sɔgele🥭 Maale eŋ

Tendaa gbulli zaa, maŋgore kɔɔ mine koɔbo bebe la. A yi a koɔbo zie, maŋgo wɔnne taa la tɛɛtɛɛ yineŋ semmo, tegroŋ, noɔ, eŋgbanne waaloŋ  ane a buure waaloŋ, naŋ na baŋ waa duore, salma, vaare bee aŋkaa.[4] Maŋgo la a tewɔnkpoŋ naŋ be India, Pakistan ane a Philippines,[5][6] ana zuiŋ a maŋgo naŋ e a tewɔnkpoŋ ko Bangladesh.[7]

Etimologyi

maaleŋ

A Bɔrefɔ yelbiri maŋgo (yagroŋ "maŋgore" bee "maŋgoe") naŋ yi a 16th sɛntarre yineŋ a  Portuguese yelbiri maŋga, ko a Malaysia mangga, gbɛɛ yaga ko a   Tamil dɔɔ ("maŋgo teɛ") de paale kay ("unripe tewɔnne/zɛvaare").[8][9][10] a Bɔrefɔ yuori, Mangifera indica, naŋ ko a teɛ naŋ na wɔnnɔ maŋgore a India.[10]

Bigruu

maaleŋ

Maŋgo tere maŋ baa la yi 30–40 mɛlɛ (98–131 teŋɛŋ zuluŋ) wogruŋ, neŋ a daa yɛloŋ naŋ e  10–15 mɛlɛ (33–49 teŋɛŋ zuluŋ). A tere maŋ taa nyɔvore tɔbɔ, a yi mine na maŋ ta yuomo 300 kyɛ naŋ we wɔmmo.[11]

Tensɔgɔ zuluŋ, a nyage dɔɔ maŋ sigi kpɛ la teŋɛŋ a baŋ ta mɛlɛ 6  (20 teŋɛŋ zuluŋ), neŋ teŋroŋ, a nyaga maŋ yɛlɛŋ ane nyage balaa mine a maŋ sigi kpeɛrɛ a teŋɛŋ.[4] A vaare maŋ soɔ la bimbim wagers zaa, new yɛloŋ naŋ na baŋ e, 15–35 mɛlɛ (6–14 wogruŋ), ane 6–16 cm (2+1⁄2–6+1⁄2  poɔŋ) yɛloŋ; a vaɛ wa waa bilii a maŋ waa la aŋa aŋkaa-duor waaloŋ, a maŋ leɛrɛ a waa sɔgelaa, zeɛŋ, kyɛ maŋ e sɔgela bimbim ka anaŋ baa.[4] A puuruŋ maŋ e la yineŋ 10–40 cm (4–15+1⁄2 in) wogroŋ; puuruŋ kaŋa zaa maŋ eɛ bilee kyɛ na e pelaa neŋ a dalee wogroŋ 5–10 mɛlɛ (3⁄16–3⁄8 poɔŋ) wogroŋ, neŋ nyuuŋ noɔ kaŋa.[4] A naŋ baŋ gaŋɛɛ 500 maŋgo tɛɛtɛɛ naŋ taa noba bammo.[4] Gbɛɛ yaga a mine moɔbo maŋ e la samma, kyɛ amine maŋ wɔŋ gbɛre boyi.[12] A wɔmmo maŋ baŋ de la kyuuri anaare te tɔ anuu a na puri puuruu te tɔ a wɔmmo moɔbo.[4]

A wɔmmoɔmo maŋ taa la tɛɛtɛɛ  a yi a koɔbo semmo, tegroŋ, waaloŋ, noɔŋ ane a diibu The semmo.[4] A yi a koɔbo pare, wɔmmo gbɛɛ yaga maŋ e la duor, zeɛ, bee vaare waaloŋ.[4] A wɔmmo maŋ eɛ pɛmpɛlɛɛ,  oblong pit naŋ na baŋ taa mie bee kɔɔloŋ a niŋeŋ kyɛ gbɛɛ yaga ba maŋ taa tɛɛtɛɛloŋ neŋ a pulp.[4] A wɔmmo gbɛɛ yaga maŋ eɛ vilovilo, maŋ gyɛlle, bee alambiiri semmo, naŋ na baŋ ta 5–25 centimeters (2–10 in) a wogroŋ kyɛ e 140 graam sere (5 oz) te tɔ 2 kilograam (5 lb) a yi tegroŋ maŋgo yeni kaŋa zaa.[4] A pɛgre maŋ eɛ aŋa gane, varoŋ, kɔmkɔm lɛ, ane fragrant, aneŋ waaloŋ ka a yi  vaare te tɔ Aŋkaa waaloŋ, aŋkaa-duoroŋ, aŋkaa-zeɛ, bee paale neŋ waaloŋ naŋ e zeɛ,  purple, pink, bee aŋkaa waaloŋ ka onaŋ wa waa moɔne.[4]

Maŋgo moɔne maŋ taa la tɛɛtɛɛloŋ, nyuuŋ noɔ.[4] naŋ be a teŋɛŋ a e 1–2 mm (0.039–0.079 in) kansaga neŋ a pɛgere naŋ pɔge a biri. 4–7 cm (1.6–2.8 in) wogroŋ. Maŋgore maŋ taa la bifaare mine naŋ na ba maŋ nyorɔ kyɛ koro.[13] Maŋgo tere maŋ baa la yi bie naŋ na senne, neŋ buloŋ toruuŋ a bie wa yi a wɔmmo poɔŋ.[4]