Simie
Simie (Nansaaleba yoe: Bambara groundnut, Bambara nut,[1] Bambara bean,[2] Congo goober,[2] earth pea,[1] ground-bean,[3] bee hog-peanut)[2] paale la a Fabaceae bonkoɔre poɔ. A yuori yi la Bambara saakonnoŋ yiibu zie. A bonkoɔraa yiwaabo zie la West Africa.[4] O bondiraa ane garegaredi bone, simie e la bomdiraa kaŋa naŋ e soŋ a African tenne kpeɛbo poɔ na ba naŋ maŋ koɔrɔ, a yi peanut ane cowpea. Ba de la, koɔre kyɛ o maŋ maale taa la tɔna ko pɔgeba yaga.[5][6]
Aŋa yitaalombile | useful plant |
---|---|
Short name | V. subterranea |
Taxon name | Vigna subterranea |
Taxon rank | species |
Parent taxon | Vigna |
Taxon common name | bambarra groundnut |
Basionym | Glycine subterranea |
IUCN conservation status | Least Concern |
GRIN URL | https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?id=105107 |
Simie la e a boŋkoɔre kpoŋ a semi-arid Africa.[7] Simie ba maŋ maale boɔrɔ ŋmenaa ane toloŋ yaga kyɛ o maŋ maale boɔrɔ la tensɔgɔ ŋa boŋkoɔre yaga na ba maŋ kɔ be yaga.[8] O ba maŋ kɔɔre yaga kyɛ maale bee leɛ bondiraa.[9] A tensɔgɔ maŋ maale taa la poɔroŋ soŋ bonso o maŋ taa la nitrogen saseɛ ka o kpeɛrɛ a teŋɛ.[10]
Simie e la bone naŋ na maŋ wɔɔ wɔma eŋ tensɔgɔ poɔŋ, teseŋ a peanut (ka neŋ maŋ boɔle o seŋkãã). Ba maŋ baŋ di a patɛloŋ bee a dɔge a a koobu poɔreŋ.
Simie Yiwaabo Zie Ane a Koɔbo Zie
maaleŋA simie yiwaabo zie e la West Africa[11] kyɛ a zie na ba na maŋ kɔ a e Sub-Saharan Africa's warm tropics.[12] Simie maŋ maale la soŋ zie na seŋkãã naŋ maala, azuiŋ ba maŋ de la gyamaa yi neŋ Kwara state, a Nigeria sapare ane Ghana sapare.
Sommo Yizie
maaleŋ- ↑ 1.0 1.1 https://en.wikipedia.org/wiki/Germplasm_Resources_Information_Network
- ↑ 2.0 2.1 2.2 http://www.theplantlist.org/tpl/record/ild-3577
- ↑ https://web.archive.org/web/20181017140932/http://www.fao.org/waicent/faoinfo/economic/faodef/fdef04e.htm#4.02
- ↑ https://doi.org/10.1080%2F87559129.2016.1149864
- ↑ https://doi.org/10.17226%2F11763
- ↑ https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S088915751830766X
- ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Vigna_subterranea#cite_ref-Ocran2_7-0
- ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Vigna_subterranea#cite_ref-Yamaguchi2_8-0
- ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Vigna_subterranea#cite_ref-Bareyh2_9-0
- ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Vigna_subterranea#cite_ref-ecocrop52_10-4
- ↑ http://ecoport.org/ep?Plant=10830&entityType=PL****&entityDisplayCategory=full
- ↑ https://doi.org/10.2307%2F4114681