Simie (Nansaaleba yoe: Bambara groundnut, Bambara nut,[1] Bambara bean,[2] Congo goober,[2] earth pea,[1] ground-bean,[3] bee hog-peanut)[2] paale la a Fabaceae bonkoɔre poɔ. A yuori yi la Bambara saakonnoŋ yiibu zie. A bonkoɔraa yiwaabo zie la West Africa.[4] O bondiraa ane garegaredi bone, simie e la bomdiraa kaŋa naŋ e soŋ a African tenne kpeɛbo poɔ na ba naŋ maŋ koɔrɔ, a yi peanut ane cowpea. Ba de la, koɔre kyɛ o maŋ maale taa la tɔna ko pɔgeba yaga.[5][6]

Bambara groundnut
taxon
Aŋa yitaalombileuseful plant Maale eŋ
Short nameV. subterranea Maale eŋ
Taxon nameVigna subterranea Maale eŋ
Taxon rankspecies Maale eŋ
Parent taxonVigna Maale eŋ
Taxon common namebambarra groundnut Maale eŋ
BasionymGlycine subterranea Maale eŋ
IUCN conservation statusLeast Concern Maale eŋ
GRIN URLhttps://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?id=105107 Maale eŋ

Simie la e a boŋkoɔre kpoŋ a semi-arid Africa.[7] Simie ba maŋ maale boɔrɔ ŋmenaa ane toloŋ yaga kyɛ o maŋ maale boɔrɔ la tensɔgɔ ŋa boŋkoɔre yaga na ba maŋ kɔ be yaga.[8] O ba maŋ kɔɔre yaga kyɛ maale bee leɛ bondiraa.[9] A tensɔgɔ maŋ maale taa la poɔroŋ soŋ bonso o maŋ taa la nitrogen saseɛ ka o kpeɛrɛ a teŋɛ.[10]

Simie e la bone naŋ na maŋ wɔɔ wɔma eŋ tensɔgɔ poɔŋ, teseŋ a peanut (ka neŋ maŋ boɔle o seŋkãã). Ba maŋ baŋ di a patɛloŋ bee a dɔge a a koobu poɔreŋ.

Simie Yiwaabo Zie Ane a Koɔbo Zie

maaleŋ

A simie yiwaabo zie e la West Africa[11] kyɛ a zie na ba na maŋ kɔ a e Sub-Saharan Africa's warm tropics.[12] Simie maŋ maale la soŋ zie na seŋkãã naŋ maala, azuiŋ ba maŋ de la gyamaa yi neŋ Kwara state, a Nigeria sapare ane Ghana sapare.

Sommo Yizie

maaleŋ
  1. 1.0 1.1 https://en.wikipedia.org/wiki/Germplasm_Resources_Information_Network
  2. 2.0 2.1 2.2 http://www.theplantlist.org/tpl/record/ild-3577
  3. https://web.archive.org/web/20181017140932/http://www.fao.org/waicent/faoinfo/economic/faodef/fdef04e.htm#4.02
  4. https://doi.org/10.1080%2F87559129.2016.1149864
  5. https://doi.org/10.17226%2F11763
  6. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S088915751830766X
  7. https://en.wikipedia.org/wiki/Vigna_subterranea#cite_ref-Ocran2_7-0
  8. https://en.wikipedia.org/wiki/Vigna_subterranea#cite_ref-Yamaguchi2_8-0
  9. https://en.wikipedia.org/wiki/Vigna_subterranea#cite_ref-Bareyh2_9-0
  10. https://en.wikipedia.org/wiki/Vigna_subterranea#cite_ref-ecocrop52_10-4
  11. http://ecoport.org/ep?Plant=10830&entityType=PL****&entityDisplayCategory=full
  12. https://doi.org/10.2307%2F4114681