Zannoo

Neɛ kaŋa naŋ zanna bonkaŋa eebo bee maaloo.

Zannoo Tɔna

Zannoo taa la tɔnɔ yaga ko nensaala zaa ka fo waa la bibile bee nenkpoŋ. O e la bone na maŋ soŋ neɛ ka o zanne yɛŋ paalaa kyɛ ka o nimiri meŋ kyaane ne yɛlɛ naŋ erɛ gyili o. Zannoo maŋ yuo la neɛ yɛŋ ka o baŋ yɛlɛ naŋ erɛ o teŋɛŋ ane tenne mine poɔ. zannoo e la tuuruŋ naŋ ba taa baaroo kyɛ te ta neɛ kuu saŋ.Zannoo ba e anaŋ yoŋ te na maŋ e a karendie poɔ a ne a zaa ka a meŋ e la zannoo. Neɛ na baŋ zanne la yɛŋ kyɛ ka a ba e karendie poɔ. karendie zannoo e la bone bone naasaalaa naŋ taa wane a te laŋkpeɛbo poɔ kyɛ sɛre ka a naasaalaa karendie zannoo wa, zannoo da bebe la ka a te noba zanna. Zannoo maŋ vɛŋ la ka neɛ taa yɛnzuluŋ bee kyieruŋ a kyaare ne andonɛɛ ane lɛ o naŋ leɛrɛ. zannoo, a gaŋ a zaa karendie zannoo maŋ ko la noba tontoŋ yelbammo kaŋa naŋ na baŋ soŋ ba ka ba baŋ kpɛ tonnɔɛ mine naŋ na baŋ ko ba libie poɔ. zannoo maŋ la vɛŋ la ka neɛ baŋ yɛlɛ e-ka-a-toribu, wagere gbɛgeroo ane dɛmɛ diibu.Zie naŋ da ba yuo seŋ a ŋaa zuiŋ, bidɔgereba ne bibiiri da ba baŋ karendie zannoo tɔnɔ. Ŋaa zuiŋ, te saa mine ne te saakommine bɛronzie zaa da ba gaa sakuuri bonso ba da ba nyɛ saku-gaa ka o taa tɔnɔ zaa. A lɛ ne o zu meŋ la ka ba da ba nyɛ bone na zuiŋ ba naŋ na de ba biiri te eŋ a weɛbo zie ka ba weɛrɛ kyɛ ka weɛ toma gaŋ.Ŋaa zie naŋ leɛrɛ zuiŋ, bibile zaa taa la sori ka o zanne karendie zannoo. Bidɔgereba feroo toma la ka ba eŋ ba biiri sakuuriŋ a kaa ba velaa meŋ ka ba baare a sakuuri lɛ naŋ na soŋ ba ba nyɔvore poɔ. A pãã fere ka sakubie zaa meŋ eŋ nimizeɛ o zannoo poɔ bonso, a na soŋ o la, o dɔgereba, o paaloŋ ane a tendaa zaa nendaare kaŋa. Gɔbenɛ meŋ toma la ka o vɛŋ ka a sakuuri tere gaabo kyɛ la taa tɔnɔ meŋ a gaa baaroo puoriŋ. Te zaaŋ taa feroob toma a zannoo soriŋ.

Dɛmmo Kyaare Ne Koɔlɔ (Environment )

Ŋmene bare la andonnɛɛ a ne maaloo,veɛloŋ ne emmaaroŋ, Woŋe-waana eɛ teŋɛ na naŋ be Gaana paaloŋ poɔ,a pa teere yaŋa gbeŋgbeŋ ane veɛloŋ ka kolle zoro konne gbalgbal. Koɔreba da maŋ sereŋ kɔ la fēē kyɛ nyɛ weɛ bomma a ba taa biŋ ziiri ka noba di bondirii ka ba enne maa, ka nembɛrɛ pãã maŋ yi zeŋ gbaŋgballaaŋ kyɛ kaa veɛloŋ a de bareka ane dannoo ko ŋmene ane o nɔmbo. Ŋmene sereŋ iri la Woŋe-waana koɔlɔ velaa.

A koɔlaa poŋ eŋ la zage bɛrɛ ayi.A dɛndɛne soba la Naaŋmene koɔlaa.A koɔlaa ŋa e la bone Naaŋmene naŋ maale. A koɔlaa ŋa taa la saseɛ,kubo ne tɛnne,kõɔ,ane bonvoore mine ane a teeri.

Te taa la Nensaala koɔlaa aŋa lɛ a yuori naŋ pore lɛ, wuli ka nensaala bommaala la.A seŋ zuu ane koɔ ziiri mine donne ane bomma anaŋ eŋ a yi Naaŋmen koɔlaa poɔŋ.

Mɔ-donne da maŋ yɛre paale la zie a maŋ erɛ sogesoge a na kpɛ noba deri, Naŋkpaamba da maŋ gyile la dampuoriŋ a ŋmɛ daa ka woore pa, ka pɔgeba ŋmɛ kulenne yaare zie zaa, ka biiri morɔ laare zie zaa.

A da ba kɔɔre, noba mine maŋ yi la zi tɛɛtɛɛ kyɛ maŋ kpɛ Woŋe-waana teŋɛ poɔ a te nyege moɔ a kyɛ kyɔre a teere meŋ e ne ba boɔbo. Ka ware nyɔge, ka kɔŋe ne naŋ le, ka noba fogile pɛnne aŋa ɔre pɛgɛ, a mɔ-donne meŋ sereŋ da tage gaa la tɔɔre, libi bɔ gaali a ne tontoŋ saŋgare yi la ka a kolle nyɛrɛ laademee a seŋ salema tuubo. A toma ama vɛŋɛɛ la ka a baapaaba tuuru a tenne enne bogi bɛrɛ a daara a tuuree ane teere zaa baara, ka a lɛ vɛŋe ka a kɔŋ-gbɛɛ leɛ mɛmɛrɛɛ ka noba nyuuro buuluŋ kyɛ yeli ka koɔ la.A ŋaa vɛŋɛɛ la ka a kõɔ bonvoba meŋ kpiire.

Kɔfaare ane teenɛɛ koɔbo zaa waana ne la koɔlɔ sããbo. Kɔŋgbɛɛ zu yie meɛbo meŋ waana ne la faaloŋ kaŋa a koɔlɔ zu. Bonso,a saa maŋ wa la ka a kõɔ ba la taa zotuubu zie a pãã maŋ fãã la kyɛ yi yɛre a zie zaa a daara gɛrɛ.

Kyɔɔroo.

Woŋe-waana e la teŋɛ naŋ pane veɛloŋ nɔmbo ane emmaaroŋ a ne ba ŋmene kyɔɔtaare.Naaŋmene koɔlɔ ane nensaala koɔlɔ.Teeree kyɛɛbo ane moɔ nyegebo naŋ wane faaloŋ Woŋe-waana teŋɛ poɔ.Salema tuubu naŋ taa faaloŋ ko Woŋe- waana teŋɛ deme.Teenɛɛ koɔbo ane kɔfaare naŋ taa faaloŋ a koɔlɔ poɔ.